Tác Giả ryszard kapuściński

Trước hết là cái nhìn: Ryszard Kapuściński, đó là một cái nhìn luôn luôn độc đáo và thấu suốt, cho dù đối tượng sự quan sát của ông có là gì, và cho dù không mấy khi ông thích phân tích dài dòng. Nhất là khi đối tượng ấy là châu Phi, một lục địa dường như rất hợp với tâm tính ông, thì Kapuściński nhìn thấy cả những gì sâu xa, nhỏ bé nhất của nơi đây. Và sau đó là cách chạm vào châu Phi: thông qua sự mô tả cuộc đối đầu nghẹt thở với một con rắn, Kapuściński làm sống lại sự rung động của tâm hồn cả một châu lục, trong đó có sự mãnh liệt và có hiểm nguy tàn khốc. Rồi tất nhiên ta phải nói đến một tài năng văn chương hiếm thấy, hiện ra tràn ngập những trang viết của thông tín viên Ba Lan kiệt xuất này. Tất cả cộng lại để tạo nên một Gỗ mun như tác phẩm không thể không nhắc tới về châu Phi thế kỷ XX.

********

Nhận định

“Giống như Gabriel García Márquez là ông hoàng đen vĩ đại của tiểu thuyết hiện đại, Kapuściński là vị phù thủy kiệt xuất của phóng sự.” - John Le Carré

“Ryszard Kapuściński là một ví dụ hiếm hoi trong nền văn hóa của chúng ta về một nhà văn người-Ba-Lan-toàn-cầu. Ông, một công dân thế giới, luôn luôn chống lại việc dựng lên các rào ngăn đối với Người Khác, đóng sập cửa trước mặt họ. Dường như ông muốn nói: bài ngoại là căn bệnh của những kẻ khiếp nhược, bị mặc cảm về sự thấp hèn hành hạ, sợ hãi ý nghĩ đến lượt họ sẽ phải soi mình trong văn hóa của Người Khác.” - Adam Michnik

“Chúng ta đang sống trong một thế kỷ nhiều thách đố nhất trong lịch sử thế giới, bản chất thực của nó còn là một bí ẩn tối tăm. Chúng ta rất cần những nhà giải mã như Ryszard Kapuściński.” - Salman Rushdie

“Tôi nghĩ đến những cuốn sách ông đã viết với lòng biết ơn sâu sắc, và nghĩ đến những cuốn sách ông còn chưa kịp viết với nỗi buồn sâu sắc. Một nhà văn lớn, một con người cao quý, một người lữ hành không mệt mỏi qua thế giới đầy quyến rũ nhưng mãi luôn luôn bất an của chúng ta. - Wisława Szymborska

“Tôi không biết bất cứ ai có viết với sự thấu cảm đến thế về Thế giới Thứ ba. Mỗi lần được tin giải Nobel được trao cho một người khác, tôi lại cảm thấy thất vọng. Tôi luôn luôn chắc chắn rằng Kapuściński sẽ nhận được giải thưởng này.” - Tomas Venclova

“Ryszard Kapuściński đã viết một tác phẩm để đời: cuốn sách về châu Phi với nhan đề Gỗ mun. Cuốn sách của Kapuściński đặt chúng ta trước nhiều câu hỏi. Đó là những câu hỏi cốt yếu. Cuộc sống là gì, ý nghĩa của nó, đạo đức, tội ác, lòng kiêu hãnh và khiêm nhường, sự phản kháng hay chấp nhận số phận? Chúng ta vẫn luôn đặt ra những câu hỏi ấy trong văn hóa của mình, nhưng những lời giải đáp và phản ứng của chúng ta lại hoàn toàn khác.” - Helena Zaworska

“Không trực tiếp, nhưng rất rõ ràng, Kapuściński luận chiến với hai lối nghĩ dĩ Âu vi trung rập khuôn về châu Phi: với khuôn mẫu khiến người ta nhìn châu Phi như một châu lục của những người man rợ thấp kém hơn về văn hóa, khó hiểu (vì chẳng đáng được hiểu); và với huyền thoại hậu thực dân đầy cảm tính (dù chỉ như trong Xa mãi Phi châu của Karen Blixen) nhìn thấy ở châu Phi thiên đường đã mất.” - Piotr Bratkowski

Hoàng Đế

Hoàng đế là cuốn sách không chỉ mở đầu sự nghiệp quốc tế của phóng sự gia tầm cỡ nhất Ba Lan, mà còn đưa thể loại phóng sự lên ngang tầm văn học cao cấp.

Thể loại văn học rất đặc thù, hay gọi cách khác là viết theo văn phong báo chí, hoặc phóng sự, đã trở thành dấu hiệu nhận biết nhà thơ, nhà văn và nhà du hành Ba Lan Ryszard Kapuściński. Chắc hẳn bản thân Ryszard Kapuściński cũng không hề nghĩ rằng chính phóng sự đã cho ông cơ hội đi đến hầu như khắp nơi trên thế giới, đem lại cho ông danh tiếng quốc tế và một vị thế rất uy tín đối với các thế hệ nhà văn, nhà báo kế tiếp ông. Đã mười năm trôi qua kể từ ngày Ryszard Kapuściński ra đi, nhưng ông vẫn là nhà văn có tác phẩm được dịch và xuất bản ra nhiều ngôn ngữ khác nhau trên thế giới. Những phóng sự viết từ những năm 60 hay 70 của thế kỷ XX không hề mất đi tính thời sự của chúng, còn ngôn ngữ dùng để sáng tạo ra chúng thì vẫn rất hấp dẫn, thôi miên và kích thích trí tưởng tượng của đông đảo bạn đọc. 

Mặc dù đã ra đời được nửa thế kỷ, những cuốn sách nổi tiếng của Ryszard Kapuściński như Hoàng đế hay Gỗ mun vẫn là những tác phẩm chứa đựng chuẩn mực của ngành báo, vẫn xứng đáng để chúng ta đọc và thưởng thức cách thức tác giả kể chuyện về thế giới. Ẩn sau những sáng tác của ông là một sự tò mò về thế giới và con người. Trong các cuốn sách của mình, hầu như không bao giờ ông giới thiệu về bản thân và các quan điểm cá nhân. Ông luôn cố gắng tìm hiểu và trình bày quan điểm của cả hai phía. Ông hành xử theo những gì đã được học trong trường phái phóng sự của Ba Lan – một trường phái có tên tuổi và được đánh giá cao trên thế giới, trường phái mà ông không chỉ là người đồng sáng lập, mà bản thân còn là một trong số những ngôi sao lớn. Những thế hệ phóng viên sau này trên toàn thế giới đã học được rất nhiều điều qua các bài giảng của ông và các hội thảo về ông.

Dưới ngòi bút của Ryszard Kapuściński, những tác phẩm như Gỗ mun, Hoàng đế, Chiến tranh bóng đá, Szachinszach, Lapidarium, Thêm một ngày sống, Chân dung tự họa của người viết phóng sự, Đế chế hay cuối cùng là Du hành cùng Herodotus đã ra đời. Chúng vừa tạo nên yếu tố căn bản của phóng sự, vừa là lời khẳng định sự đam mê đặc trưng của tác giả. Mỗi cuốn sách là một kho tàng những lời khuyên quý báu về nghề nghiệp cũng như những hướng dẫn về cách sống. Chính sự linh hoạt trong sáng tác là nhân tố để sách của Kapuściński đã và đang được dịch sang hàng chục ngôn ngữ thế giới. Tại Việt Nam, hai cuốn sách của Ryszard Kapuściński đã đến tay bạn đọc, đó là Du hành cùng Herodotus và Gỗ mun do dịch giả Thái Linh chuyển ngữ. Ngoài ra bạn đọc Việt Nam có thể tiếp cận với một số trích đoạn của các cuốn sách khác. Tôi rất vui mừng khi cuốn Hoàng đế do Nguyễn Chí Thuật dịch sẽ là cuốn sách tiếp theo của Kapuściński được ra mắt bạn đọc Việt Nam.

Tác phẩm Hoàng đế chỉ ra những sự thật về thế giới, tác phẩm hấp dẫn độc giả bởi cách truyền đạt, nghệ thuật dùng ngôn từ và khả năng quan sát của tác giả. Hoàng đế chắc chắn là tác phẩm xứng đáng có được sự chú ý của độc giả Việt Nam và tôi hy vọng rằng, cũng như hàng ngàn độc giả trên khắp thế giới, Quý vị sẽ yêu thích cuốn sách đem lại tiếng vang lớn này của Ryszard Kapuściński.

Tôi xin chúc Quý vị có được cảm nhận thật thú vị khi đọc Hoàng đế. 

Barbara Szymanowska

Du ký là mảnh đất màu mỡ lúc xa xôi khi lạ lẫm vẫn là ấn tượng của con người về thế giới rộng lớn bên ngoài. Tưởng chừng sự hoàn thành quá trình tìm hiểu cặn kẽ những miền đất lạ đã tước đi chỗ đứng của những nhà văn ưa phiêu lưu như Pierre Lot, Blaise Cendrars hay Rudyard Kipling, chấm dứt cái thời Paul Morand cảm khái mà thốt lên rằng: "Đi là chết một ít, nhưng ở lại là vỡ tan thành trăm mảnh” (Những cuộc du hành). Vậy nhưng, thế giới hiện đại của chúng ta vẫn còn những người như V.S. Naipaul và nhất là Ryszard Kapuściński, một con người xê dịch, một thiên tài của sự quan sát và xâu chuỗi quá khứ với hiện tại. Nhà văn Ba Lan nhiều lần có tên trong danh sách ứng cử viên giải Nobel Văn học đã kể cho ta về châu Á, châu Phi trong một giọng văn đầy hùng khởi nhưng tỉnh táo và tỉ mỉ, mô tả con người ở khắp các ngóc ngách thế giới bằng một chủ nghĩa nhân văn được truyền lại theo một con dường kỳ bí nào đó từ phản sáng chói của lịch sử nhân loại. Và không chỉ có vậy, ông còn mang trở lại cho chúng ta một sử gia Hy Lạp ít nhiều bị lãng quên: Herodotus

"Rất ít nhà văn viết được đẹp đến vậy về những điều không thể nói ra. Rất ít nhà văn có được sự can đảm của ông, gần như không ai sở hữu tài nàng lớn như ông. Những cuốn sách của ông thay đổi cách thức mà nhiều người chúng ta thường nghĩ về phi hư cấu" -The New York Times

Ryszard Kapuściński (1932-2007) học lịch sử tại Vacsava rồi làm báo, trở thành phóng viên chuyên viết phóng sự ở nước ngoài, trong khoảng bốn mươi năm phụ trách các khu vực châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh. Ông rất thành công trong sự nghiệp phóng viên với các tác phẩm về chế độ Shah ở Iran hay các chế độ độc tài. Những cuốn sách nổi tiếng nhất của ông gồm có Du hành cùng Herodotus, Imperium, Gỗ mun... Tác phẩm của Kapusćnski đã được dịch ra khoảng 30 ngôn ngữ.

“Mỗi khi có biến cố nào xảy ra trên thế giới, ông lại muốn lên một chiếc máy bay để tới. Nếu nghe nói về một con đường không ai đi nổi mà sống sót, ông sẽ đi vào đó, chỉ để xem minh có vượt qua được hay không. Cách hiểu thế giới của ông là đi tôi điểm nóng, nơi mọi thứ đang sôi sục lên. Và quả thực tôi nghĩ không ai tự đẩy mình vào vòng hiếm nguy nhiều như ông lại hoàn toàn bình thường cho được” - Salman Rushdie

"Dù thế nào đi nữa ông cũng vẫn là một thiên tài đặc biệt có một không hai ở thời hiện đại, có lẽ ngoại trừ Kafka." - Jonathan Miller, Guardian