Cuốn sách đầu tay của tôi là tập ký sự Vì sự sống con đường (NXB Thanh Niên, 1968) viết về cuộc chiến đấu anh hùng của đội quân thanh niên xung phong và công nhân bảo vệ đoạn đường chiến lược trọng yếu dưới chân đèo Mụ Giạ nổi tiếng. Nhờ có tập sách này, tôi được đi học Lớp Bồi dưỡng những cây bút trẻ, được các nhà văn đàn anh khuyến khích, động viên, nên đã bước tiếp trên con đường văn 50 năm qua. Đến nay, tôi đã xuất bản trên hai mươi đầu sách, gồm nhiều thể loại, nhưng số trang nhiều nhất là tiểu thuyết với 9 tác phẩm, trong đó 2 tiểu thuyết Đường giáp mặt trận và Những cánh cửa đã mở đã được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2012.
Tuy vậy, cho đến hôm nay, tôi vẫn “chung thủy” với thể loại bút ký - ghi chép đã đưa tôi vào đường văn - một thể loại đáp ứng được nhu cầu nắm bắt sự thật của đông đảo bạn đọc, khi cuộc sống tuôn chảy không ngừng với những biến đổi đến chóng mặt. Sau tập ký sự đầu tay, gần chục tập sách về sau như hai tập tản văn, tập ký chân dung Tài danh và số phận, ký sự Những người mở đường ngày ấy và một số cuốn sách trước đó như Những chặng đường từ Huế, Lê Văn Miến - người họa sĩ đầu tiên, người thầy đầu tiên... đều là văn xuôi “phi hư cấu”.
Năm nay, tôi lên tuổi 80 (kể cả tuổi Mụ); đã đến lúc chuẩn bị “tổng kết” đời viết của mình; tôi đã viết Tự truyện và đây là tập ký cuối cùng gồm những bài viết trong khoảng chục năm qua, chưa đưa vào các tập sách kể trên. Có thể sức nóng cũng như sự mượt mà trong các bài ký không bằng những cây bút trẻ xông xáo hôm nay, nhưng với cách nhìn đời của một người đã trải qua nhiều biến động trong hơn nửa thế kỷ vừa qua, có lẽ một số trang viết của tôi cũng đem lại chút ít bổ ích và thú vị đối với bạn đọc, giúp bạn đọc hiểu thêm lẽ được - mất, quy luật bù trừ của tạo hóa và biết bao nhiêu là tình nhân ái qua những vùng đất, những con người mà bạn chưa có điều kiện gặp gỡ.
Trong cuốn sách này, có chuyện nhà vua và tướng lĩnh, có người mù và danh nhân; có cảnh ở Mát - xcơ - va và cảnh ở Lào, Campuchia, hoặc chỉ là suy nghĩ bất chợt về một loài hoa, một chuyến tàu...
Với đề tài và cả thể loại nhiều vẻ như trên, cũng có thể chia phần (như tách du ký, ghi chép chân dung, rồi tản văn...) nhưng tôi nghĩ là cuộc sống vốn đa dạng và sắp xếp xen kẽ như một mâm cơm nhiều món, để độc giả có thể “đổi vị” lúc đọc sách...
Bạn cũng có thể xem đây là kết quả “đãi cát lấy vàng” của tôi. Đã đành, thời “vàng thau lẫn lộn”, có thể bạn sẽ nghi ngại, không biết thứ “vàng” tôi trưng ra đây là “vàng tây” hay “vàng SJC”, thậm chí là “vàng mã”! Đó là chưa nói tới những bạn đọc “khó tính”, có thể cuốn sách này chỉ là “thúng cát”, chịu khó lắm mới nhặt được vài hạt “vàng”. Nhưng bây giờ đến cát cũng quý (thế mới sinh ra “cát tặc”!), nên biết đâu, tôi may mắn gặp được người đang cần “cát”, thì những trang sách này sẽ không bị bỏ qua. Thế cũng có thể gọi là niềm hạnh phúc của tác giả...
Nói cho vui một chút, chứ tôi nhớ, có nhà nghiên cứu kể rằng, nhà văn Tô Hoài là người đọc “thượng vàng hạ cám”, vì một cuốn sách không hay cũng có điều cho ta học hỏi... Vậy nên, hy vọng cuốn sách ít ra cũng có vài “hạt vàng” này sẽ tìm được bạn “tri âm”...
Trường An - Huế, tháng 4/2018
