Ngũ Uẩn Và Pháp Hành Thiền Tuệ Trong A-Tỳ-Đàm
Con người và cuộc đời là vấn đề được quan tâm hàng đầu của mọi lĩnh vực tôn giáo, triết học, xã hội học, v.v. Đó cũng là vấn đề mà nhân loại luôn trầm tư bao đời nay. Với Phật giáo, con người và cuộc đời đề cập một cách tổng quát qua giáo lý Ngũ uẩn, một trong những giáo lý căn bản có tầm quan trọng được Đức Phật thuyết giảng sau khi Ngài chứng ngộ Vô thượng Chính đẳng Chính giác dưới cội Bồ đề. Đức Phật đã trình bày giáo lý Ngũ uẩn bằng chính cuộc đời mình, cho chúng ta một nhân sinh quan toàn diện, khẳng định Phật giáo rất thực tiễn trong quan niệm về nhân sinh và vũ trụ.
Ngũ uẩn là vấn đề then chốt của Đạo Phật, được đề cập phổ biến trong Kinh tạng và Luật tạng cả Nam truyền lẫn Bắc truyền. Điểm nổi bật của phân tích ngũ uẩn là chú trọng về con người và nhấn mạnh phần tâm lý hơn vật lý. Ngũ uẩn là pháp thực tính (Sabhāvadhamma) hay Pháp chân đế (Paramatthadhamma), là sự thật, là những gì đang diễn ra trong giây phút hiện tại. “Pháp hành Thiền tuệ” là cách thức giúp con người tiếp cận thực tại đó một cách trực tiếp và chân thực nhất. Phật giáo chủ trương con người và thế giới là một hợp thể của năm yếu tố: Sắc (Rùpa), Thọ (Vedana), Tưởng (Samjnà), Hành (Samkàra), Thức (Vijnàna). Đây chính là phần kết cấu căn bản đặc thù, là cơ sở hình thành nhân sinh quan, vũ trụ quan và giải thoát quan của Phật giáo, đặc biệt cho những ai liễu ngộ và thực thi trọn vẹn để thấu triệt về tính Không, Vô ngã tính của Ngũ uẩn.
Trong cuốn Ngũ uẩn và Pháp hành Thiền tuệ trong A-tỳ-đàm - luận án tiến sĩ của thầy Thích Đạo Tấn (thế danh Nguyễn Hữu Thắng) đã trình bày: Tiến trình nhận thức bắt đầu bằng sự nhận biết đơn thuần. Khoảnh khắc đơn thuần của ý thức đó là chính niệm và chính niệm này đã sáng soi thực tại.
Như vậy, quá trình nhận biết thực tại của mỗi chúng ta không thể thiếu ý thức chính niệm. Trong thiền tuệ, chính niệm là trái tim, là chìa khóa, là mục đích và là phương tiện. Chính niệm nhắc nhở chúng ta chú tâm vừa đủ (đúng mức) và đúng thời điểm trên đối tượng thực hành, Khi chính niệm có mặt đầy đủ, chúng ta sẽ luôn đón nhận nguồn năng lượng trong lành với những phẩm chất tốt đẹp, như an vui, tĩnh tại, giải thoát, v.v.
